योगिनी चौक यांचं स्वगत : भाग ७
खड़तर रस्त्यातून शोधलेला आयुष्याचा मार्ग, खोलवर रुतलेली मुळे असलेलं ते झाड़ जे आपल्याला आयुष्यातही आपली मूळं अशीच घट्ट धरून ठेवा असं सांगतं…. संध्याकाळी तर शेतातल्या त्या भेगाळलेल्या जमिनीवर झोपून आकाशाच्या कॅनव्हासवर आपल्या ध्येयाची चित्रे रेखाटणं, चंद्राशी बोलणं, गप्पा मारणं आणि पूर्णतः एकरूप होणं आणि बरंच काही… अनुभवांची विहीर…
एकदा बदलापूरला एका रेसिडेंशियल वर्कशॉपमधे रात्री १ वाजता आम्ही सगळे झोपण्याच्या तयारीत असताना मंजुल सर अचानक आले. एका कोपऱ्यात बसले आणि आम्हाला सांगितलं वही पेन घ्या आणि बसा… काही कळायच्या आत आम्ही वही पेन घेऊन बसलो. सर बोलू लागले आणि रात्रीच्या त्या नीरव शांततेत आम्ही संवाद लिहू लागलो… “अनहर्ड साउंड्स ऑफ़ यूनिवर्स” नाटकाचे… सुरवातीला तर समजेच ना, सर नक्की काय डिक्टेट करताय ते… पण काही मिनटात असं जाणवलं की बोलताना सरांचा स्पीड वाढलाय… त्यांची नजर स्थिरावली होती एका बिन्दुवर… आम्ही लिखाणाचा स्पीड मैच करुच् शकत नव्हतो आशुने (अश्विनी नांदेडकर) पटकन मोबाइलवर वॉइस रिकॉर्डिंग सुरु केलं तेव्हा आम्ही शांत बसलो आणि एकटक सरांकडे पाहिलं.
वाचकहो, विश्वास बसणार नाही यावर कोणाचा:; पण हे सत्य आहे. “अन्हर्ड साउंड्स ऑफ़ यूनिवर्स” या अतिशय “कलात्मक चिन्तनपर” नाटकाचे संवाद सरांनी त्या रात्रीच, तिथल्या तिथे, स्व-चिंतनातून तयार करून परफॉर्मही करून दाखवले. सरांचा एकपात्री “अन्हर्ड”चा शो… पहिला शोही झाला जन्मल्या जन्मल्याच्… जणु नुकतंच जन्मलेलं “अन्हर्ड बाळ” जन्मल्यावर लगेच त्याच्या व्यक्तिमत्वाचा साक्षात्कार देऊन जावं… असंच वाटलं त्या क्षणी… आम्ही सगळे स्तब्ध होतो… कोणाला काही सूचेना… पण नाटक तयार होतं… एका उत्कृष्ट कलाकृतीचा जन्म झाला होता. दुसऱ्या दिवशी सकाळीच आम्ही सरांच वॉइस रेकॉर्डिंग ऐकून स्क्रिप्ट लिहून काढली. अशाप्रकारे अनहर्ड नाटकाची स्क्रिप्ट लिहून पूर्ण झाली.
सरांनी स्क्रिप्ट तयार करून दिलीये आता ती वाचून आम्हीच नाटक उभं करायचं असा टास्क सरांनी दिला. असं मी पहिल्यांदा अनुभवत होते… रिअर्सलला आम्ही सगळे जमत होतो आणि समोर केवळ दिग्दर्शकाची खूर्ची!! सरांनी जवळजवळ महिना दिला होता आम्हाला संपूर्ण संवादांसकट नाटक उभं करायला. मला दिग्दर्शकाशिवाय नाटक किंवा तालीम करणं ही संकल्पना मुळात पचवणं इतकं अवघड गेलं सुरवातीला…कारण आधी कधी अशी दिग्दर्शकाशिवाय तालीम केलीच नव्हती…त्यात हे नाटक इतकं वैचारिक आणि चौकटिपलीकडचं होतं की माझ्या काही पचनी पडेना…
माझं मनच उडालं होतं नाटकातून… पण पर्याय नव्हता. एकतर नाटकात राहून लढा नाहीतर बाहेर पडा… मी पहिला पर्याय निवडला आणि सुरु झालं युद्ध!!
“अनहद नाद” नाटक जितकं मोठं वाटतं तितकं ते खोल आहे. जितकं खोल आहे तितकी त्याची व्याप्ती मोठी मोठी होत जाते. हे पहिली अनुभूती होती नाटक समजून घेतानाची…
आम्ही कलाकार दर १ दिवसाआड रिअर्सलसाठी भेटायचो, वेळच्या वेळी तालमीला येणे, वेळेवर तालीम सुरु करणे, प्रत्येक तालमीचं प्लँनिंग, अजेंडा तयार असायचा. प्रत्येकाच्या अजेंडानुसार तालीम व्हायची आणि तालमीच्या शेवटी निघताना प्रत्येकाचा अजेंडा पूर्ण झाला की नाही, शंकांचं समाधान झालं की नाही याची पडताळणी, चर्चा होऊन मग सर्वांकडून लेखी अपडेट्स सरांना जात असत.
आम्ही दररोज लॉग बुक लिहित होतो. त्यात दररोजचे अनहद नाद स्क्रिप्ट वाचून येणारे अनुभव लिहिले. सोबतच आजच्या टेक्नॉलॉजीच्या युगात साजेशी प्रक्रिया सुरु होती. दररोज फोनवर सर आमच्या संपर्कात असायचे. रोजच्या रोज कॉल्स, व्हाट्स अप, व्हॉइस मेसेज, फेसबुक चॅट यांद्वारे सरांना अपडेट व्हायचं. यात दिवसातील क्रिएटीव्ह प्रोसेस,स्क्रिप्ट वाचून समजलेले पॉइंट्स, दिवसातील युनिक अनुभव आणि लर्निंग शेअर व्हायचं. इतकं अभ्यासपूर्ण काम मी या नाटकाच्या प्रोसेसमध्ये पहिल्यांदाच करत होते.
“अनहद नाद” स्क्रिप्टवर काम करताना हे नाटक शब्दांपलीकडले काही सांगते याची जाणीव होत होती. आम्ही चैतन्य अभ्यासात आम्हाला दिसलेले visuals आणि mudra यांची लिस्ट बनवली होती आणि जे पाहिलं ते परफॉर्म केलं. उदा. तुम्ही कधी तरंगणारे बाष्प पाहिलेय….? कधी एखादया पक्षाने तुम्हाला साद घातलिये…? कधी झाडाझुडूपांच्या डोलण्यात सूर आइकले का….? बरं… चंद्र चांदण्यांशी बोल्लात का कधी? सांगीतलं का कधी तुमचं गुपित त्यांना…? मी पाहिलंय… मी सांगितलंय मी ऐकलंय…. “अनहद नाद” ऐकण्याची प्रक्रिया अशीच तर सुरु झाली….
निसर्गाशी मैत्री, रोज नवीन पायवाटा शोधणं, नविन आव्हानांना सामोरे जाणं…. या सगळ्यातून घडत गेलो. एक व्यक्ति म्हणून, एक व्यक्तिमत्व म्हणून घडण्याची प्रक्रिया सुरु होती. माझ्यातील सत्व ओळखून, ते जागं करण्याची, त्याला आकार देण्याची प्रक्रिया अनुभवली मी शांतिवनात… रोज पहाटे ६ वाजता आणि संध्याकाळी ६ वाजता चैतन्याभ्यासाठी शांतिवनाच्या त्या जंगलात फिरायचो… जंगलच का…? तर तिथे कोणताही रस्ता readymade बनवलेला नसतो. आपण रस्ता शोधायचा असतो. खरतर इथूनच process सुरु होते आपल्या आयुष्यातील मार्ग स्वतःहून शोधण्याची…
चालता चालता मंजुल भारद्वाज सर निसर्गातून शिकण्याच्या गोष्टी सहज सांगून जातात. अनुभवांची विहीर, खड़तर रस्त्यातून शोधलेला आयुष्याचा मार्ग, खोलवर रुतलेली मुळे असलेलं ते झाड़ जे आपल्याला आयुष्यातही आपली मूळं अशीच घट्ट धरून ठेवा असं सांगतं…. संध्याकाळी तर शेतातल्या त्या भेगाळलेल्या जमिनीवर झोपून आकाशाच्या कॅनव्हासवर आपल्या ध्येयाची चित्रे रेखाटणं, चंद्राशी बोलणं, गप्पा मारणं आणि पूर्णतः एकरूप होणं आणि बरंच काही…. खुप आहे सांगण्यासारखं…..
पाहतेय स्वतःला समग्र दृष्टीने आणि होतेय समृद्ध आचार-विचारांनी….एक व्यक्ति म्हणून… एक कलाकार म्हणून…. ही एक साधना आहे, ती टिकवायला साधनाच हवी… पहाडाचं टोक, रिकाम्या खुर्च्याचा संवाद, बैलांचं कान टवकारणं, दवबिंदू, कोळ्याचं जाळं, भरलेली नदी पार करणं, वृक्षांची सळसळ हे सगळे आम्ही प्रत्यक्ष पाहिलेले अनुभवच आमच्या परफॉर्मन्समधे उतरवले आणि सीन अधिक जिवंत झाला.
अशा रीतीने स्वानुभवातून शेअरिंग झालं शेअरिंगने ग्रुप एकत्र आला, वैचारिक देवाणघेवाण झाली, शिस्त, सामंजस्य आणि विचार शेअर करणारा एक mature ग्रुप म्हणून आमच्याकडे पाहण्याची एक दृष्टी तयार झाली होती. सर्वसामान्य ठिकाणी ५ मुली एकत्र आल्या तर गॉसिप्स, स्पर्धा आणि भांडणं दिसतात. इथे या ग्रुपमध्ये सतत क्रिएटिव्ह शेअरिंग असायचं. कुणाची कुणाशी स्पर्धा नाही, कोणी छोटं वा मोठं नाही. प्रत्येकालाच समान हक्क!! सहाजिकच मला आणि सबंध ग्रुपला सतत चिंतन, मनन प्रक्रियेत असण्याचा फायदाच झाला.
इथे अशा प्रकारे ही प्रक्रिया मी प्रथमच अनुभवली!! इतकं मिळून जुळून काम तेही कोणता क्लेश मनात न ठेवता… व्यावसायिक क्षेत्रात काम करताना कामापुरतं बोलायचं, मधल्या वेळेत गॉसिपिंग, नाटक सुरु असताना नाटकात लक्ष नसणं, विंगेत उभं राहून गप्पा मारणं, बाहेर पडल्यावर वेगळ्या जगात जाणं, त्याच त्याच चुका पुन्हा पुन्हा करणं, नाटक संपल्यावर एकमेकांशी काहीही संबंध नसल्यासारंख निघून जाणं, हे सगळे अनुभव मी घेतले होते. यातील काही दिव्य मी देखील या पूर्वी करत होते….
मला एक प्रसंग आठवतो… सीरिअल किंवा व्यावसायिक नाटकात काम करताना माझा सीन झाला की मी ग्रीन रुममध्ये जाऊन बसत असे. इथे संपूर्ण नाटकभर नाटकात involve राहणं सुरवातीला अवघड गेलं… माझा सीन झालाय आता विंगेत तरी बसू दे पण आशू आणि सायली मात्र जरा पाठ टेकून जरी उभं राहिलं तरी अलर्ट करायच्या!! इथे पहिल्यांदा समग्र प्रक्रिया काय असते आणि २४×७ चिंतन मनन प्रक्रियेत असणं म्हणजे काय हे अनुभवत होते. हे अनुभव मला अधिकाधिक समग्र, अभ्यासू आणि विचारप्रवण बनवत होते. “Unheard sounds of universe” या नाट्यपाठाच्या रुपात…. कलात्मक सत्व आणि कलात्मक जाणिवा जागरूक करणारी ही प्रक्रिया आपल्यातील कलात्मक गरजांची जाणीव आणि व्यक्ति म्हणून सजग बौद्धिक चैतन्यावस्था प्राप्त करून देते.
योगिनी चौक याचं स्वगत : भाग पाच
योगिनी चौक यांचं स्वगत : भाग ६