बासुदेब बिस्वास आणि मोहिंदर मस्ताना यांच्या कलाकृतींचे प्रदर्शन
प्रख्यात कला शिल्पकार बासुदेब बिस्वास आणि मोहिंदर मस्ताना यांच्या अनोख्या कलाकृतींचे प्रदर्शन मुंबईत फोर्टमधील काळा घोडा येथील जहांगीर कलादालनात १६ जूनपासून भरत असून, या दोन कलावंतांच्या कलाकृतींची अनोखी जुगलबंदी २२ जुनपर्यंत रसिकांना अनुभवता येणार आहे.
बासुदेब यांच्या शिल्पकला या उत्तम अशा कलाकृती आहेत. त्यांच्या संकल्पना वास्तुदर्श आहेत. त्यांच्या स्वतःच्या सौंदर्यपूर्ण अशा आकलनशक्तीवर या शिल्पकृती बेतलेल्या आहेत. बासू बिस्वास यांच्या शिल्पकृती पाहणे हे एक आगळे समाधान असते. एकाद्या कलाकाराच्या कलाकृतींचा गोषवारा हा सर्वच स्तरांवरील कलारसिकांना साद घालत असतो. बासू हे सुद्धा एक असे दुर्मीळ शिल्पकार आहेत की जे स्वतः आपल्या कलाकृतींमधील शिल्पासाठी लागणारी बैठक तयार करतात. ते आपल्या कलाकृतींसाठी पारंपारीक शिल्पतंत्रांचा वापर करतात. त्यात कोणत्याही साच्याची गरज नसते आणि म्हणूनच त्यांच्या कोणत्याही शिल्पाची पुनर्निर्मिती होऊ शकत नाही. प्रत्येक कलाकृतीमध्ये ते अगदी बारीक सारीक गोष्टी पाहतात आणि त्यामुळेच त्या आगळ्या आणि क्लिष्ट बनतात. ते ब्राँझमध्ये (कांस्य)काम करतात. हा एक कठीण असा धातू असून त्याला आकार देणे तसे कठीण असते.
बासुदेब बिस्वास यांच्या मते मती गुंग करणे हा खरे तर कलेचा आत्मा असतो आणि त्यामुळे जीवनाला आणि ज्या क्षणी तिचा जन्म होतो त्या क्षणाला अमरत्व प्राप्त होते. मोहंजो-दरोमधील ‘नृत्य करणा-या मुलगी’च्या प्राचीन शिल्पकलेच्या आधारावर कलात्मक आणि तांत्रिक प्रमाण आणि टेक्स्चर घटक साध्य झाले आहेत. भारताच्या पूर्वेकडील प्रदेशातील जमातींमध्ये परंपरा आणि प्राचीन तंत्र आजही शाबूत आहे. धोक्रा हे लोहरहित धातू तंत्र आहे आणि त्यात ‘लॉस्ट वॅक्स’ प्रक्रियेचा अवलंब केलेला आहे. बासुदेब हे आपाल्या गरजेप्रमाणे आपल्या पद्धती आणि तंत्रांमध्ये बदल करून घेतात. बिस्वास हे वास्तुदर्शकतेपेक्षा शैलीदार शिल्पाकडे अधिक भर देतात आणि त्यासाठी उंच आकृतींचा बभ्रा न करता त्या आकाशाकडे झेपावतील, यावर त्यांचा कटाक्ष असतो. म्हणजेच शिल्पकृतींच्या प्रकारामध्ये काम करत असताना हा कलाकार आदिवासी जमातीच्या चालीरीतींवर भर देतो आणि दाट जंगलातील त्या बेटांवरील मानवजीवन जागे करतो. त्यांच्या कलाकृती कित्येक प्रदर्शनांमधून रसिकांसमोर आल्या आहेत आणि त्यांना अनेक पुरस्कारही प्राप्त झाले आहेत.
शिल्पकृती या नेहमीच वाढवलेल्या आकृती असतात आणि त्यात अनेक रंगांचा भरणा असतो, ही वस्तुस्थिती मान्य केली की या कलाकृतींना सौंदर्य प्राप्त होते आणि त्यांना अंतर्गत मूल्यही लाभते.
जलंदर येथील एपीजे कॉलेज ऑफ फाईन आर्ट्स येथे वरिष्ठ सहायक प्राध्यापक असलेले मोहिंदर मस्ताना यांना कलाकार म्हणून गेल्या दोन दशकांचा अनुभव आहे. त्यांनी या काळात अनेक माध्यमे आणि शैलींचा अवलंब केला आहे. त्यांच्या कलेचे वर्णन विशेषतः शांत आणि सौम्य असे केले जात असले तरी त्यांतून सशक्त अशा भावनांची नेहमीच अभिव्यक्ती होत असते. दुसरीकडे बासुदेब बिस्वास हे असे कलाकार आहेत की जे स्त्री शरीराचे सौंदर्य टिपतात. त्यांच्या कलाकृतींमध्ये वापरण्यात आलेले कठीण धातू मग सुंदर, सुखद आणि मोहक होऊन जातात.
मोहिंदर यांनी आपल्या कलाकृतींमध्ये साधेपणा जपला आहे आणि त्यासाठी त्यांची मूळ दृष्टी आणि सामर्थ्य कामाला आले आहे. ते आपल्या प्रेरणा आदीवासींवरील कच्च्या, साध्या आणि तरीही शक्तिशाली अशा गोष्टींतून मिळवतात. त्यांच्या कलाकृतींमध्ये सर्वच पातळ्यांवरील जाणीवा आढळतात. त्यात मग पक्षी ते मानव आणि ज्ञानी मानावांचाही समावेश होतो. त्यांच्या सर्व कालाकृती या कालाप्रकारांपेक्षा अभिव्यक्तीवर अधिक भर देतात. हे प्रकार अशा प्रकारे व्यक्त होतात की ते कलाकृतींच्या भावनांवर अजिबात परिणाम करत नाहीत. त्यातील काही कलाकृती या स्त्री आणि पुरुष या दोघांचेही प्रतिनिधित्व करतात.
कलाकृतींमधील इमेजेस अनेक वैशिष्ट्यांनी युक्त आहेत. त्या साध्या, कच्च्या तरीही परिपूर्ण आणि भावनात्मक आहेत. कधी त्या माता आणि मुलाच्या रुपात असतात. त्यांतील मुल मातेबरोबर जात असताना ते तिच्याकडे झेपावते किंवा तिच्या मांडीत खेळत असताना तिच्याशी जवळीक साधते. बिनशर्त प्रेम, जिव्हाळा आणि विश्वास या सर्व बाबी त्यांनी आपल्या कलाकृतींमधून साकारल्या आहेत. मस्ताना यांची डोक्यांच्या कलाकृतींची मालिका ही त्यांचे चिंतन व्यक्त करतात. त्यात मग बुद्ध आढळतो आणि मग गुप्ताकालीन परिपूर्ण कलाकार भेटल्याची भावना निर्माण होते.
शिल्पाकृती प्रदर्शन
शिल्पकार : बासुदेब बिस्वास आणि मोहिंदर मस्ताना
स्थळ : जहांगीर आर्ट गॅलरी (ऑडीटोरीयम हॉल), काळा घोडा, फोर्ट, मुंबई.
कालावधी : १६ ते २२ जून २०१५
वेळ : सकाळी ११ ते सायंकाळी ७ पर्यंत.