योगिनी चौक यांचे स्वगत : भाग १०
बर्फाळ प्रदेशात वर वर चढताना श्वासांव्यतिरिक्त कोणताही आवाज ऐकू येत नाही म्हणून नाटकातही शेवटी श्वासांच्या आधारे संवाद साधण्याची प्रक्रिया अवलंबली!! नाद ऐकण्याचा नाद इथपर्यंत पोहचला की आम्ही डोळे बंद करून पहाडी चढलो आणि उतरलो. सोबत होता केवळ सरांचा आवाज. –योगिनी चौक
कुठे होते अशी रिहर्सल, जी केवळ श्वासांच्या आधारे केली जाते? आम्ही टेकडीवर “अनहद नाद” नाटकाच्या संवादांची रिहर्सल करत असताना, मंजुल सरांनी सगळ्यांना टेकडीच्या एका बाजूला उभे राहायला सांगून अश्विनीला दुसऱ्या टोकावर लांब उभे केले आणि तिथून केवळ श्वासांच्या आधारे संवाद म्हणायला सांगितले.
त्या निरव शांततेत, “एकांतवास के इस बर्फीले रेगिस्तान में जहाँ बर्फीली हवाऐं आत्मा को तरंगित करती हैं।’ हे संवाद स्पष्ट ऐकू येत होते. आम्ही संपूर्ण एकाग्रचित्ताने तिच्याकडे पाहत संवाद ऐकतोय आणि मनात घोळवतोय. तिचा संवाद आणि आमच्या मनातील नाद हळूहळू एकरूप होत होता.
आशुकडे पाहता पाहता, संवाद ऐकताना. म्हणताना. तिच्या मागे पहाडीचे टोक, मग बर्फ, मग हिमालय, परत पुसटशी पांढरी रेषा अशी चित्रे दिसू लागली. आमच्यातील दोन्ही टोकांवर एक ऊर्जा निर्माण झाली होती….
मग सरांनी तिला इकडे बोलावून मला तिकडे जायला सांगितलं. आम्ही धावत एकमेकींना क्रॉस केलं. आशूच्या बाजूने जाताना तिची ऊर्जा आणि वेग प्रखर जाणवला. मग मी एका जागी नजर स्थिरावली, मोठ्ठा श्वास घेऊन श्वासांच्या आधारे संवाद म्हणू लागले…. हळूहळू एकाग्र होताना, जणू विद्युत लहरी माझ्यावर येऊन आदळत आहेत असा भास होऊ लागला.
“इन बर्फीले बिहडोमें दूर दूर तक बर्फ कि सफेद चादर बिछि है जिसमें लिपटा है निराकार शिव…. जो समाधिस्त है अपनी कला सृजना में….” त्या सायं प्रकाशात त्या अंधारमय टेकड्या आता बर्फाच्छदित दिसू लागल्या होत्या, थंड वाऱ्याची झुळूक जाणवली आणि त्या व्हायब्रेशन्स मोठ्या मोठ्या होत प्रकर्षाने माझ्याकडे येत आहेत. काय होतं हे? शब्दांचे सामर्थ्य आणि विचारांची ताकद किती सकारात्मक व्हाइब्रेशन्स निर्माण करतात याचे मूर्त रूप? हे चित्र मी कधीच विसरू शकणार नाही…. हा अशा प्रकारे संवादांचा शोध? त्यातील अर्थाचा शोध? आपल्या आतील ब्रह्मांडाला शोधण्याची, जागवण्याची प्रक्रिया.
बर्फाळ प्रदेशात वर वर चढताना श्वासांव्यतिरिक्त कोणताही आवाज ऐकू येत नाही म्हणून नाटकात ही शेवटी श्वासांच्या आधारे संवाद साधण्याची प्रक्रिया अवलंबली!! नाद ऐकण्याचा नाद इथपर्यंत पोहचला की आम्ही डोळे बंद करून पहाडी चढलो आणि उतरलो. सोबत होता केवळ सरांचा आवाज. त्या आवाजाच्या दिशेने आम्ही कलाकार निघालो खरे. पण अज्ञानात सुख असते म्हणतात नं, कुठे जातोय कळत नव्हते…. कधी मोठाले दगड लागायचे तर कधी काटेरी झुडपे, कधी ठेच लागे तर कधी घसरून पडे. पण डोळे बंद!! तासाभराच्या या प्रक्रियेनंतर डोळे उघडून पाहिले तर आम्ही पहाडी उतरलो होतो… यशस्वीरित्या!! आणि मुख्य म्हणजे safely. एखाद दुसऱ्या खर्चटण्यापलीकडे कुणाला काहीही लागले नव्हते…. आणि आदल्याच दिवशी, मी उघड्या डोळ्यांनी धावत टेकडी उतरायला घाबरत होते आणि आज तर बंद डोळ्यांनी….? माझा विश्वासच बसेना.
आपण कधी कधी उगाच पुढचा विचार करून आपल्याला एखाद्या प्रक्रियेत झोकून देणं टाळतो आणि आपलंच नुकसान करून घेतो. कधीतरी थ्रिल अनुभवावं. स्वतःला झोकून देऊन पहावं.
एकदा तर नाटकातील कंपोझिशन्सप्रमाणे डायग्नली टेकडी उतरलो आणि एका विशिष्ठ समतल जागी आल्यावर सरांनी मागे फिरून उलट चालायला सांगितलं…. ‘थिएटर ऑफ रेलेव्हन्स” च्या या Interesting process मुळे लक्षात आलं की, नवीन मार्ग शोधणं आणि त्या मार्गावरून जाणं जितकं कठीण आहे, त्याहीपेक्षा कठीण आहे नेहमीच्याच मार्गावरून “उलट” प्रवास करणं!!
ज्या प्रवासात आपलं लक्ष्य फिक्स आहे पण सोबत संसार, व्यवहारिक जग जरी मागे खेचत असलं तरी, समयबद्ध पद्धतीने आपल्या लक्ष्याकडेच नजर ठेऊन संसार सांभाळणं आणि पुन्हा त्या दिशेने चालणं महत्वाचं!! आणि त्यानंतर आलेला अनुभव म्हणजे कलात्मक निसर्गाने दिलेली शाबासकीची थाप!!
आम्ही पहाडी उतरून शेतातून जाऊ लागलो तेव्हा मागे वळून पाहिलं तर पहाडाच्या टोकावर पाहिली चंद्राची कोर जणू पहाडावर बसलेल्या एखाद्या सुंदर स्त्रीच्या कपाळावरील चंद्रकोर आणि तिला पाहताना दिसले एका झाडावर असंख्य काजवे चमचमणारे!! काय योगायोग पाहा. नाटकातील, “मेरी जुगनूओंकी रात…” ही कविता म्हणत असताना हे चमचमणारे काजवे दिसावे आणि संवाद जिवंत होऊन जावा. वाह…!!
अशा नवीन, युनिक आणि कलात्मक पद्धतीने रोज सकाळ संध्याकाळ अनहद नादच्या संहितेसोबत चैतन्य अभ्यास केला. सतत स्क्रिप्ट सोबत असणं…. म्हणजेच सतत चिंतन-मनन प्रक्रियेत असणं महत्वाचं!! आलाप, हुंकार यांच्या साथीने आतला आवाज ऐकण्याची धडपड… भेगाळलेल्या शेतात “पिया बसन्तिचे” सूर घुमायचे…. रियाझ झाल्यावर रोज धावत टेकडी चढायचो आणि सूर्योदय पाहायचो…. आमच्यातील सृजन सूर्याच्या उगवण्याची हि प्रक्रिया सुरु व्हायची…. त्यानंतर दिवसभर रिहर्सल….
रोज सकाळी ६ ते ८, १० ते १२, ४ ते ७ आणि १० ते १२ अशा चार रन थ्रू व्हायच्या. आधी एक रीहर्सलदेखील अवघड वाटायची आता विचार आणि त्यातील सात्विकता आत्मिक आनंद देऊन जायची. इतके दिवस सलग तालीम केली, सतत चिंतन मननात राहिलो. थकवा कधीच जाणवला नाही. कुठून यायची इतकी एनर्जी? रोज सकाळच्या रनथ्रूला तर स्वतः सूर्यकिरणे यायची नाटकात प्रकाश द्यायला!! त्यानुसार प्रकाशयोजना तयार झाली….
मातीचा रंगमंच आणि आम्ही एकरूप झालो होतो…!! इतके कि, मातीचा सुगंध आणि आमच्या घामाचा सुगंध आता हवेहवेसे वाटू लागले…. दिवसभर त्या मातीतच बसायचो, झोपायचो, परफॉर्म करायचो. मातीमय होऊन पुन्हा उठायचो. नवजीवन अनुभवायला….!! एक अद्भुत प्रक्रिया…. जी मी यापूर्वी कधीच अनुभवली नव्हती!!
“प्रोफेशनल” म्हणजे काय रे भाऊ? केवळ आपलं काम कसं चांगलं होईल ते पाहणं की आपल्या सोबत आपल्या टीमला पुढे घेऊन जाणं…. आपला सीन असेल तेव्हाच डोकावणं की दुस-यांना प्रोत्साहन देणं, प्रयोग सुरु असताना गॉसिप्स आणि चर्चा करणं की प्रयोगाची समग्र अवस्था अनुभवणं…. तालमीला, प्रयोगाला पंधरा मिनिटे लेट येणं की पंधरा मिनिटे आधी येऊन आपल्या कामांना सुरुवात करणं, आपलं काम करून निघून जाणं की प्रयोग संपल्यावर प्रयोगाच्या युनिक गोष्टींवर चर्चा करणं आणि पुढील प्रयोगाच्या नाविन्याची तयारी करून येणं…. केवळ आपलं प्रमोशन करणं की आपल्या सोबतींविषयीदेखील जागरूक असणं…. Individual Growth कि Individual to Institutional Growth…..
“थिएटर ऑफ रेलेव्हन्स फिलॉसॉफी” मला खऱ्या अर्थाने “प्रोफेशनल” घडवते. प्रायोगिक रंगभूमी आणि कॉलेज लेव्हल स्पर्धांमध्ये बऱ्याच अंशी ही “युनिटी” दिसते पण व्यावसायिक रंगभूमीवर हे बदल करायचे म्हंटले तरी “हे प्रायोगिक वाल्यांसारखं इथे नको.” असं म्हणून सरळ दुर्लक्ष केलं जातं. म्हणजे इथे केवळ “आर्थिक व्यवसाय” हाच उद्देश असतो का? इथे खरा प्रोफेशनालीसम समजणे, समजून घेणे आवश्यक आहे, असे मला मनोमन वाटते. “थिएटर ऑफ रेलेव्हन्स”च्या प्रत्येक रन थ्रूनंतर चढत जाणारा ग्राफ, प्रत्येक रन थ्रू मध्ये मिळालेला अनुभव, आपली, आपल्या टीमची आणि नाटकाची वाढत जाणारी ऊर्जा आणि उत्सुकता दर दिवसाला प्रगल्भ करत होती. रोज नवीन आयाम, नवीन अर्थ शोधण्याची तर जणू स्पर्धाच लागायची आमच्यात!! असं टीम वर्क, अशी वाढत जाणारी प्रगल्भता आणि अशी सामूहिक वैचारिक प्रक्रिया आणि इतकं सशक्त नाटक मी यापूर्वी कधीच अनुभवलं नव्हतं.
आता तर प्रयोग सुरु कधी होतो आणि संपतो कधी हे कळतही नाही!! आता ते पहाड ओळखीचं झालं होतं…. तेथील रस्ते, खाचखळगे माहित झाले होते…. आता डोळे बंद करून म्हणा किंवा रात्रीच्या अंधारात त्या जंगलात जाऊन फेरफटका मारून येणं म्हणा…. या आठ दिवसांपूर्वीचे आम्ही आणि आताचे आम्ही…. आठ्वड्याभरात नाटकाचे आणि आमचे रूपच पालटून गेले होते…. आता वेध लागले होते “अनहद नाद”च्या पहिल्या प्रयोगाचे…. (क्रमश:)
योगिनी चौक याचं स्वगत : भाग पाच
योगिनी चौक यांचं स्वगत : भाग ६
योगिनी चौक यांचं स्वगत : भाग ७
https://www.rangmaitra.com/index.php/2014-11-18-10-41-09/item/580-yogini-chauk-swagat-7