२९ ते ३१ डिसेंबरदरम्यान नाट्य, संगीत, नृत्याविष्कार
आदिरंग महोत्सव (आदिरंगम), राष्ट्रीय नाट्य विद्यालय, नवी दिल्ली आणि पु. ल. देशपांडे कला अकादमी यांच्या संयुक्त विद्यमाने भारतीय आदिवासी लोककलेवर आधारित ‘आदिरंग‘ महोत्सव २९ ते ३१ डिसेंबर २०१६ दरम्यान, पु. ल. देशपांडे कला अकादमी (रवींद्र नाट्य मंदिर), प्रभादेवी, सयानी रोड, मुंबई येथे आयोजित आहे. या महोत्सवात नाट्य, संगीत, नृत्याविष्कारासह हस्तकलेचेही प्रदर्शन मुंबईकर रसिकांना बघायला मिळणार आहे.
भारत सरकारच्या सांस्कृतिक मंत्रालयाच्या संमत योजनेनुसार, या महोत्सवाचे मुंबईत चवथ्यांदा भव्य आयोजन करण्यात येत आहे.
भारत हा संस्कृती वैविध्याने नटलेला देश आहे आणि विविधतेत ऐक्य हे भारताचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. भारताच्या वैविध्यपूर्ण लोकसंख्येचा लक्षणीय भाग आदिवासी लोकांनी व्यापला आहे. आदिवासी संस्कृती, त्यांच्या परंपरा आणि पद्धती या भारतीय संस्कृतीचा महत्वपूर्ण पैलू आहेत. असे असूनही भारताच्या कानाकोपऱ्यातील या जमाती विशेषतः ईशान्येकडील सात राज्यांमधील काही जमाती, त्यांच्या परंपरा आणि संस्कृती, श्रद्धा, त्यांच्या मान्यता, त्यांचे विधी मुख्य प्रवाहापासून अजूनही दूर आहेत. ‘आदिरंगम’च्या माध्यमातून हा अनमोल सांस्कृतिक वारसा ठळकपणे मांडण्यात येईल.
हा महोत्सव म्हणजे आदिवासी संस्कृती आणि आदिवासी कलाकारांच जग उलगडून दाखविण्याचा एक प्रयत्न आहे आणि तेही त्यांच्याकडून ज्यांनी आपल्याला मानवी अस्तित्वाची मुलतत्वे शिकवली, तीही कुठल्याही कृत्रिम सुविधा आणि तंत्रज्ञानाविना. आदिवासी समाजाच्या आणि त्यांच्या कुटुंबाच्या गरजा फार थोड्या आणि मोजक्याच पण तरीही शिस्तबद्ध आणि परिपूर्ण आहेत. त्यांच्या सामाजिक आणि आध्यात्मिक स्वीकृती आणि समजुतींमुळे आदिवासी समाजजीवन आपल्याला आयुष्यातील अनेक अनावश्यक अडथळ्यांपासून अगदी मुक्त करते.
आदिवासींना लोकगीते, नृत्य, लोककथा, भजने आदींची श्रीमंत परंपरा लाभली आहे. यांच्या जोडीने सण, उत्सव, पारंपारिक व्यवसाय, विधी–प्रथा यांनी नटलेली त्यांची संस्कृती अतिप्राचीन काळापासून एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे सुपूर्द होत अगदी आजपर्यंत अधिक समृध्द झालीये.
भारतीय आदिवासी सांस्कृतिक वारसा दर्शवणारे प्रदर्शन हा देखील या महोत्सवाचा एक महत्वाचा घटक आहे. या प्रदर्शनाच्या माध्यमातून आदिवासी कला, पारंपारिक आदिवासी वाद्य, दागिने, पोशाख, चित्रे आणि देशाच्या विभिन्न भागातील घरघूती वस्तू यांचा वारसा दाखविण्यात येणार आहे.
आदिवासी कला आणि कलाप्रकारांचा संक्षिप्त परिचय
मुल्लू हेग्गे कुनिता, पालखी नृत्य व कातखेल नृत्य, चांदी, मामिता नृत्य, गेयोम्जा नृत्य, लहौषा नृत्य, नगाडा नृत्य, पैका / चाउ नृत्य, घासियारी नृत्य, जूट–बुडी नृत्य, बैगा परधानी नृत्य, सिंघरी नृत्य, राईबेनषा नृत्य, पुली नृत्य (वाघाचा मुखवटा धारण करून केलेले नृत्य), कानियार कली नृत्य, चक्री, सोंगी मुखवटे, मयाली अट्टम (मयूर नृत्य), कामसले, तेराटली, सिखरी सिखला/खोप्रीसिब्नी/ठाकुरीलुनाई
सहभागी राज्य
नर्गुंड, गडग (कर्नाटक), रत्नागिरी, महाराष्ट्र, गंगटोक, सिक्कीम, त्रिपुरा, इटानगर (अरुणाचल प्रदेश), इरीलबंग (मणिपूर), कोहिमा (नागलँड), झारखंड, उत्तराखंड, नारायणपूर (छत्तीसगड), दिंडोरी (मध्यप्रदेश), कालाहंडी (ओरिसा), बुर्द्वान, पश्चिम बंगाल, विशाखापट्टणम, (आंध्रप्रदेश), एदाकारा मुथेदम, केरळ, राजस्थान, पट्टूकोट्टाइ (तामिळनाडू), पाली (राजस्थान), गुजरात, लेह लदाख येथील ७०० हुन अधिक कलाकार या महोत्सवात सहभागी होत आहेत.
क्राफ्ट मेळा (हस्तकला मेळावा)
पारंपारिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांसोबतच देशभरातील आदिवासी कारागीरांच्या उत्कृष्ट कामाला एक चांगले व्यासपीठ मिळावे यासाठी क्राफ्ट मेळ्याचे (हस्तकला मेळावा) आयोजनदेखील या महोत्सवादरम्यान करण्यात आले आहे. ज्यात विविध कलाकुसरीच्या वस्तू आणि दुर्मिळ दागिन्यांचे सुमारे ३० स्टॉल असतील.
परिसंवाद
या महोत्सवात ‘आदिवासी कला भविष्यात भारतीय संस्कृतीची ओळख बनू शकतील का?’ या विषयावर परिसंवादाचे आयोजन करण्यात आले आहे. ज्यात मान्यवरांच्या उपस्थितीत लोककला व सांस्कृतिक सादरीकरण यावर विस्तृत चर्चा आणि विचारांची देवाण–घेवाण होईल.
कार्यक्रमाचे वेळापत्रक
२९ डिसेंबर २०१६ उद्घाटन सोहळा – सायं. ६:३०
३० डिसेंबर २०१६
चर्चासत्र – दुपारी २ वाजता
सहभाग : डॉ. अर्जुन देव चरण, डॉ. अर्जुनसिंग शेखावत, डॉ. अनंत कुमार नाथ, प्रा. दिलीप मेधी, डॉ. टी. सुब्रमणी नायडू
३१ डिसेंबर २०१६
चर्चासत्र – दुपारी २ वाजता
सहभाग : डॉ. वीर बाळा भावसार, डॉ. मृदुला पारिक, वसंत निर्गुणे, डॉ. मोहिनी सावेडकर, प्रा. रमेश भाट्टू, कांजी पटेल